Mobbing i dyskryminacja to złożone zjawiska, z którymi pracownicy mogą się spotkać w środowisku zawodowym. W tym artykule przyglądamy się różnym formom tych problemów oraz analizujemy obowiązujące regulacje prawne mające je zwalczać. Naszym celem jest zwiększenie świadomości na temat tych kwestii oraz wskazanie sposobów ochrony przed nimi.
Czym jest mobbing? Kim są jego ofiary?
Mobbing to forma przemocy psychicznej w miejscu pracy polegająca na systematycznym i długotrwałym zastraszaniu oraz upokarzaniu jednej osoby lub grupy osób przez kolegów czy przełożonych. Celem takiego działania jest wywołanie poczucia bezsilności i upokorzenia w ofierze.
Ofiarami mobbingu mogą być osoby z różnych grup wiekowych, płci czy pozycji zawodowej – często te postrzegane jako odmienne lub znajdujące się w mniejszości. Doświadczają one skutków takich jak problemy zdrowotne (depresja, zaburzenia lękowe, choroby serca), spadek wydajności zawodowej, problemy w relacjach osobistych oraz obniżenie samooceny.
Przykłady mobbingu
Mobbing ma wiele twarzy i nie zawsze łatwo jest do rozpoznać. Do najczęstszych jego form należą jednak działania takie jak:
- celowe izolowanie pracownika od reszty zespołu – koleżanki i koledzy mogą ignorować pomysły współpracownika, nie zapraszać go na spotkania lub nie udzielać mu potrzebnych informacji do pracy;
- nieustanne i niesprawiedliwe krytykowanie pracy ofiary – pracownik może być krytykowany za każdy, nawet najmniejszy błąd, a jego sukcesy są pomijane lub przypisywane innym;
- rozsiewanie fałszywych informacji lub plotek na temat pracownika – ta forma mobbingu obejmuje rozprzestrzenianie nieprawdziwych historii na temat życia prywatnego pracownika czy jego profesjonalnych osiągnięć; to wpływa na jego reputację i relacje z innymi w miejscu pracy.
W każdym z tych przypadków mobbing ma na celu upokorzenie, zastraszenie lub wyizolowanie ofiary, co negatywnie wpływa na jej zdrowie psychiczne, wydajność w pracy i relacje międzyludzkie. Takie zachowanie jest nie tylko nieetyczne, lecz także wyraźnie niezgodne z obowiązującym prawem.
Co o mobbingu mówi Kodeks pracy?
Kodeks pracy w kontekście mobbingu zawiera przepisy mające na celu ochronę pracowników przed tym negatywnym zjawiskiem w miejscu pracy. Kodeks pracy w Art. 943 wyraźnie stanowi:
§ 1. Pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi.
§ 2. Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.
§ 3. Pracownik, u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
§ 4. Pracownik, który doznał mobbingu lub wskutek mobbingu rozwiązał umowę o pracę, ma prawo dochodzić od pracodawcy odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów.
§ 5. Oświadczenie pracownika o rozwiązaniu umowy o pracę powinno nastąpić na piśmie z podaniem przyczyny, o której mowa w §2, uzasadniającej rozwiązanie umowy.
Ogólnie więc rzecz biorąc, Kodeks pracy podkreśla odpowiedzialność pracodawcy za zapewnienie bezpiecznego i wolnego od mobbingu środowiska pracy. Należy jednak pamiętać, że o tym, czy zaistniał mobbing, tak naprawdę decyduje sąd. Konieczne jest przede wszystkim udowodnienie, że w ostatnim czasie nastąpiło długotrwałe działanie o charakterze mobbingu.
Czy mobbing i dyskryminacja to to samo?
Mobbing i dyskryminacja w pracy to dwa różne, choć czasami się przenikające, zjawiska.
Mobbing, jak wcześniej wspomniano, odnosi się do ciągłego i długotrwałego zastraszania, upokarzania lub wyizolowania jednej osoby lub grupy osób w miejscu pracy. Jest to forma przemocy psychicznej, która może przybierać różne postacie.
Z kolei dyskryminacja w pracy odnosi się do niesprawiedliwego i uprzedzonego traktowania pracowników lub kandydatów do pracy na podstawie określonych cech, takich jak płeć, wiek, rasa, religia, niepełnosprawność, orientacja seksualna czy status społeczny. Dyskryminacja może objawiać się w różnych formach, włączając w to np. nierówne wynagrodzenie, ograniczone możliwości awansu i wiele więcej.
Choć mobbing i dyskryminacja to różne zjawiska, mogą one współistnieć w miejscu pracy. Mobbing przykładowo może mieć podłoże dyskryminacyjne, jeśli upokarzanie lub zastraszanie jest skierowane na osobę ze względu na jej cechy, które są podstawą dyskryminacji. Ważne jest, aby pracodawcy byli świadomi obu tych zjawisk i aktywnie działały na rzecz ich eliminacji.
Przykłady dyskryminacji
Oto kilka przykładów nierównego traktowania w pracy (dyskryminacji):
- dyskryminacja ze względu na płeć – np. kobieta zostaje pominięta w awansie na korzyść mniej doświadczonego mężczyzny, mimo posiadania lepszych kwalifikacji i wyników w pracy;
- dyskryminacja ze względu na wiek – np. starszy pracownik zostaje zwolniony lub nie jest brany pod uwagę przy awansach ze względu na jego wiek, pomimo posiadania odpowiednich umiejętności i doświadczenia;
- dyskryminacja rasowa – pracownik o innym kolorze skóry lub pochodzeniu etnicznym doświadcza niewłaściwych komentarzy, jest traktowany gorzej niż inni pracownicy lub jest pomijany przy podejmowaniu decyzji dotyczących awansów czy projektów;
- dyskryminacja ze względu na religię – pracownik, który praktykuje inną religię niż większość w miejscu pracy, jest izolowany, spotyka się z negatywnymi komentarzami na temat swoich przekonań lub nie jest uwzględniany w elastycznym grafiku, który pozwoliłby na obchodzenie świąt religijnych;
- dyskryminacja ze względu na orientację seksualną – osoba o nieheteronormatywnej orientacji seksualnej doświadcza niewłaściwych żartów, komentarzy lub jest pomijana przy awansach i innych korzyściach zawodowych.
Dyskryminacja w świetle prawa
Zgodnie z obowiązującymi przepisami dyskryminacja w miejscu pracy jest zabroniona i uznawana za nielegalne zachowanie. Prawo stanowi, że wszyscy pracownicy powinni być traktowani równo, co dokładnie wykłada Art. 183a:
§ 1. Pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w szczególności bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony, zatrudnienie w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy.
Naruszenie tych zasad może prowadzić do różnych konsekwencji prawnych – w tym do roszczeń o odszkodowanie czy zadośćuczynienie dla pokrzywdzonych.
Wprowadzenie i egzekwowanie przepisów przeciwko dyskryminacji ma na celu stworzenie sprawiedliwego oraz inkluzywnego środowiska pracy, gdzie każda osoba jest oceniana na podstawie swoich kwalifikacji i umiejętności, a nie cech osobistych czy tożsamościowych. Pracodawcy są zobowiązani do przestrzegania tych zasad, a także do podejmowania działań mających na celu zapobieganie dyskryminacji.Obejmuje to między innymi promowanie równości w miejscu pracy.
Jak skutecznie bronić się przez niewłaściwym traktowaniem w pracy?
Skuteczna obrona przed niewłaściwym traktowaniem w pracy, w tym przed mobbingiem i dyskryminacją, wymaga przemyślanej strategii. Najpierw ważne jest szczegółowe dokumentowanie wszystkich incydentów, co obejmuje zapisywanie dat, godzin, opisów zdarzeń i świadków. Zgłaszanie problemu swojemu przełożonemu lub działowi HR jest innym ważnym krokiem, gdyż wiele firm ma wewnętrzne procedury radzenia sobie z takimi sytuacjami. Wsparcie ze strony kolegów również może być pomocne, szczególnie podczas zbierania świadectw niewłaściwego traktowania.
W ekstremalnych przypadkach, gdy sytuacja z mobbingiem czy dyskryminacją w miejscu pracy nie ulega poprawie, możliwe jest zwrócenie się o pomoc do zewnętrznych instytucji, takich jak inspekcja pracy.
W sytuacji, gdy wewnętrzne środki zawodzą, warto zwrócić się też o pomoc do adwokata specjalizującego się w prawie pracy, takiego jak Adwokat z Grodziska Mazowieckiego. Profesjonalista może udzielić porady prawnej, pomóc w przygotowaniu dokumentacji i reprezentować osobę pokrzywdzoną w postępowaniach sądowych.