Co to jest obrona konieczna? Legalna samoobrona według prawa
Obrona konieczna jest to jedno z kluczowych pojęć w prawie karnym, które stanowi o prawie jednostki do obrony swojego życia, zdrowia lub mienia przed nieuzasadnionym atakiem ze strony innego człowieka. W niniejszym artykule omówimy podstawy pojęcia obrony koniecznej, w tym kiedy i jak można skorzystać z obrony koniecznej.
Obrona konieczna – co to jest?
Obrona konieczna jest jednym z podstawowych praw człowieka i jednocześnie jednym z najważniejszych instrumentów ochrony własnego życia i zdrowia. W sytuacjach zagrożenia życia lub zdrowia, każdy człowiek ma prawo do używania siły w celu obrony siebie lub innych przed napastnikiem. Jednakże, istnieją określone zasady i ograniczenia, które należy przestrzegać w celu uniknięcia niepotrzebnej przemocy.
Obrona konieczna, to sytuacja, w której osoba jest zmuszona do użycia siły w celu ochrony swojego życia lub zdrowia, lub życia lub zdrowia innej osoby. W takich sytuacjach, osoba może użyć siły w celu powstrzymania agresora, jednakże, siła musi być proporcjonalna do zagrożenia. Oznacza to, że osoba może użyć siły tylko w takim stopniu, który jest konieczny do zatrzymania agresora i ochrony siebie lub innej osoby przed dalszymi obrażeniami.
Warto zaznaczyć, że obrona konieczna jest legalnym sposobem ochrony siebie lub innej osoby tylko wtedy, gdy osoba nie miała innego wyjścia i była zmuszona do użycia siły w celu ochrony siebie lub innej osoby przed bezpośrednim zagrożeniem. Oznacza to, że w przypadku, gdy osoba była w stanie uciec lub uniknąć sytuacji konfliktowej, użycie siły może być uznane za nadmierne i nielegalne.
Warto również zwrócić uwagę na fakt, że obrona konieczna nie jest równoznaczna z samosądem. Oznacza to, że osoba nie ma prawa do użycia siły w celu karania agresora za popełnione przestępstwo. Osoba może użyć siły tylko w celu ochrony siebie lub innej osoby przed dalszymi obrażeniami, a nie w celu karania agresora za popełnione przestępstwo.
Kiedy w Polsce możemy mówić o obronie koniecznej?
W Polsce, zgodnie z Kodeksem karnym, obrona konieczna jest uzasadniona, gdy osoba działa w obronie własnej lub cudzej osoby lub mienia przed bezpośrednim i niebezpiecznym zamachem na nią. Warto jednak pamiętać, że użycie siły musi być proporcjonalne do zagrożenia i osoba używająca siły musi mieć przekonanie, że użycie siły jest konieczne do ochrony siebie lub innej osoby przed dalszymi obrażeniami.
Obrona konieczna to działanie wyłącznie w celu ochrony swojego życia, zdrowia lub mienia przed nieuzasadnionym atakiem ze strony innego człowieka. Jest także usprawiedliwiona, jeżeli była proporcjonalna do zagrożenia i nie przekraczała granic koniecznych do obrony. Oznacza to, że osoba broniąca się musi zachować umiar i nie może użyć większej siły niż to jest niezbędne do odparcia ataku.
Jakie są warunki obrony koniecznej?
Obrona konieczna jest usprawiedliwiona tylko wtedy, gdy zachodzi atak na chronione dobro. Czym jest zatem atak na chronione dobro? Otóż jest to sytuacja, w której dochodzi do naruszenia prawnej ochrony życia, zdrowia lub mienia osoby lub innej wartości chronionej prawem.
Warunki obrony koniecznej to:
- bezpośredni charakter zamachu,
- bezprawny charakter zamachu,
- odpieranie tego zamachu.
- zamach na dobro chronione prawem (czyli jakiekolwiek dobro społeczne lub dobro jednostki),
Ważne jest, aby pamiętać, że obrona konieczna nie jest usprawiedliwiona w sytuacji, gdy atak był uzasadniony, np. w wyniku działań obronnych ze strony osoby broniącej się. W takim przypadku, osoba broniąca się jest traktowana jako sprawca przestępstwa i podlega odpowiedzialności karnej.
Obrona konieczna: zamach bezpośredni i bezprawny
Aby mogła zostać zastosowana obrona konieczna, zamach musi być:
- bezpośredni – gdy jest skierowany wobec konkretnej osoby lub rzeczy,
- bezprawny – gdy jest dokonywany w sposób niezgodny z prawem.
W kwestii bezprawności zamachu warto również dodać, że w momencie, kiedy osoba działa w ramach przyznanych jej prawem kompetencji, to takie działanie nie ma charakter bezprawnego. Tym samym, jeśli ktoś próbuje się przed tym bronić, popełnia przestępstwo.
Jak odeprzeć zamach w ramach obrony koniecznej?
Odparcie zamachu w ramach obrony koniecznej polega na zmuszeniu napastnika do odwrotu przy użyciu siły. Pozwala ono na stosowanie wszelkich dostępnych środków niezbędnych do zmuszenia atakującego do zaniechania kontynuowania zamachu. Działania takie mogą polegać na podejmowaniu czynności defensywnych oraz ofensywnych. Osoba zaatakowana może kierować środki obronne nie tylko przeciwko napastnikowi, ale również jego dobrom oraz używanym przez niego w celu ataku środkom.
Osoba, która działa w obronie koniecznej nie odpowiada za naruszenie dóbr napastnika. Warto dodać, że co do zasady polskie prawo nie ogranicza tych dóbr, zatem za obronę konieczną może zostać uznane:
- naruszenie nietykalności cielesnej napastnika,
- uszkodzenie lub zniszczenie przedmiotów, jakimi posługiwał się napastnik,
- uszkodzenie ciała napastnika,
- spowodowanie rozstroju zdrowia napastnika,
- spowodowanie śmierci napastnika.
Prawo karne obrona konieczna – jakie są granice?
Bardzo ważne jest, aby intensywność obrony była usprawiedliwiona pod kątem:
- subiektywnym – powinna uwzględniać sytuację emocjonalną broniącego się,
- obiektywnym – powinna uwzględniać ekwiwalentność dobra atakowanego i normy moralne danego środowiska.
Wyrazem dążenia ustawodawcy do wyważenia tych wartość są § 2, 2a i 3 art. 25 Kodeksu karnego, które regulują granice obrony koniecznej:
„§ 2. W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególności gdy sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
§ 2a. Nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej, odpierając zamach polegający na wdarciu się do mieszkania, lokalu, domu albo na przylegający do nich ogrodzony teren lub odpierając zamach poprzedzony wdarciem się do tych miejsc, chyba że przekroczenie granic obrony koniecznej było rażące.
§ 3. Nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej pod wpływem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.”
Osoba broniąca się przed napastnikiem ma prawo użyć siły w celu obrony swojego życia lub zdrowia, ale tylko w takim stopniu, który jest konieczny do powstrzymania agresora. Oznacza to, że osoba broniąca się musi zachować proporcjonalność użytej siły, a jednocześnie nie może przekroczyć granicy obrony koniecznej.
Dodatkowo osoba broniąca się ma obowiązek unikać konfliktów i dążyć do rozwiązania sytuacji inaczej niż przez użycie siły. Oznacza to, że osoba broniąca się powinna unikać eskalacji konfliktu i dążyć do pokojowego rozwiązania problemu, jeśli to jest możliwe.
W Polsce, szkoła krakowska miała duży wpływ na kształtowanie prawa w zakresie obrony koniecznej. Obecnie, przepisy dotyczące obrony koniecznej są określone w kodeksie karnym, który zakłada, że osoba może użyć siły w celu obrony swojego życia lub zdrowia, lub życia lub zdrowia innej osoby, tylko wtedy gdy istnieje bezpośrednie zagrożenie i jednocześnie nie istnieje inna możliwość obrony.
Obrona konieczna w domu – co warto wiedzieć?
We wspomnianym powyżej § 2a art. 25 Kodeksu karnego figuruje informacja o tym, że: „nie podlega karze ten, kto przekracza granice obrony koniecznej, odpierając zamach polegający na wdarciu się do mieszkania, lokalu, domu albo na przylegający do nich ogrodzony teren lub odpierając zamach poprzedzony wdarciem się do tych miejsc”. Oznacza to, że obrona konieczna w domu, mieszkaniu czy lokalu, a także na posesji osoby broniącej się została potraktowana w szczególny sposób przez przepisy prawa polskiego.
Przyjmuje się więc, że w momencie, kiedy dochodzi do wdarcia się sprawcy do mieszkania, domu, lokalu czy na posesję, osoba atakowana doświadcza ogromnego strachu. W związku z tym, jeśli podejmuje obronę, która przekracza granice obrony koniecznej, nie powinna podlegać karze. Wyjątkiem są przypadki, w których postawa osoby broniącej się oraz sposób obrony był skrajnie nieadekwatny do zamachu, czyli gdy „przekroczenie granic obrony koniecznej było rażące”.
Podsumowując, obrona konieczna jest legalnym sposobem ochrony siebie lub innej osoby przed bezpośrednim zagrożeniem.
Jeśli masz jakiekolwiek pytania lub wątpliwości dotyczące obrony koniecznej w prawie karnym i szukasz specjalisty, który udzieli Ci porad prawnych w Grodzisku Mazowieckim, zapraszam do kontaktu. Jako adwokat w Grodzisku Mazowieckim udzielam wsparcia m.in. w zakresie prawa karnego.