Wydziedziczenie, czyli jak pozbawić zachowku
Wydziedziczenie to kwestia, która może wywołać wiele emocji i niejasności w kontekście prawa spadkowego. Wielu ludzi nie rozumie dokładnie, czym jest to wyrażenie, a potocznie uważa się je za pominięcie danej osoby w testamencie. Jednakże, w znaczeniu prawnym wydziedziczenie to pozbawienie danej osoby prawa do zachowku, które jest możliwe tylko na podstawie decyzji spadkodawcy.
Za podstawą wydziedziczenia leży przekonanie, że byłoby niemoralne i niesprawiedliwe pozwolić, aby osoba, która zachowywała się w sposób skandaliczny lub krzywdzący względem spadkodawcy, odniosła korzyści majątkowe po jego śmierci. Wydziedziczenie jest więc mechanizmem obronnym, który ma na celu chronić zainteresowania spadkodawcy oraz utrzymanie zasad sprawiedliwości w dziedziczeniu.
Wielu ludzi nie rozumie dokładnie znaczenia wyrazu „wydziedziczenie” w kontekście prawa spadkowego. Potocznie uznaje się je za pominięcie danej osoby w testamencie. Jednakże, w znaczeniu prawnym wydziedziczenie to pozbawienie danej osoby prawa do zachowku, które jest możliwe tylko na podstawie decyzji spadkodawcy. Za podstawą wydziedziczenia leży przekonanie, że byłoby niemoralne i niesprawiedliwe pozwolić, aby osoba, która zachowywała się w sposób skandaliczny lub krzywdzący względem spadkodawcy, odniosła korzyści majątkowe po jego śmierci. Warto zaznaczyć, że wydziedziczyć może jedynie spadkodawca w trzech ściśle określonych przypadkach. Oto one: Uprzednia niegodziwość w postępowaniu względem spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Umyślne popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności spadkodawcy, lub jednej z najbliższych mu osób. Uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Jeśli wydziedziczenie jest oparte na postępowaniu w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, to zachowanie danej osoby musi być powtarzające się i oczywiście musi być wbrew woli spadkodawcy oraz mieć charakter umyślny. Przesłanka ta ma charakter ocenny, ponieważ „zasady współżycia społecznego” nie są jednoznacznie zdefiniowane w przepisach prawa i są ściśle związane z ocenami moralnymi, które są indywidualne dla każdej osoby. W takiej sytuacji to sąd podejmuje decyzję, czy doszło do naruszenia zasad współżycia społecznego. Jest wiele przypadków, w których wydziedziczenie zostało uznane za nieskuteczne, ponieważ sąd uznał, że nie spełniono przesłanek tego rodzaju (np. nieskuteczność wydziedziczenia syna, który nie poszedł na studia wbrew woli ojca, czy wydziedziczenie córki, która żyła w konkubinacie). W drugim przypadku wydziedziczenie jest możliwe, jeśli przyszły spadkobierca dopuścił się umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności spadkodawcy, lub jednej z najbliższych mu osób. Oceniając spełnienie tej przesłanki, pomocne są przepisy kodeksu karnego, które wskazują na konkretne przestępstwa, np. zabójstwo, pobicie, groźbę bezprawną, uszkodzenie ciała. Te przestępstwa muszą być popełnione umyślnie wobec samego spadkodawcy lub osoby mu najbliższej. W przypadku uporczywego niedopełniania obowiązków rodzinnych także istnieje podstawa do wydziedziczenia i pozbawienia zachowku. Ta przesłanka wymaga oceny konkretnej sytuacji, a każdorazowo wskazuje na szczególną więź łączącą spadkodawcę z daną osobą. Wydziedziczenie może nastąpić jedynie poprzez testament. Warto zaznaczyć, że nie musi on zawierać formalnych terminów odnoszących się do wydziedziczenia. Spadkodawca może wyrazić swoją wolę wprost, ale ważne jest, aby jasno wynikało z jego słów, dlaczego dana osoba została wydziedziczona. Nie można wydziedziczyć częściowo, ani z zastrzeżeniem określonego terminu. Wydziedziczenie ma skutki negatywne, co oznacza, że osoba wydziedziczona nie ma prawa do zachowku ani do dziedziczenia po spadkodawcy.
Warto zaznaczyć, że wydziedziczyć może jedynie spadkodawca w trzech ściśle określonych przypadkach. Oto one:
- Uprzednia niegodziwość w postępowaniu względem spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego: W przypadku tej przesłanki, zachowanie danej osoby musi być powtarzające się oraz mieć charakter umyślny. Zasady współżycia społecznego nie są precyzyjnie zdefiniowane w przepisach prawa, dlatego każdorazowo sąd musi ocenić, czy zachowanie danej osoby było rzeczywiście sprzeczne z tymi zasadami.
- Umyślne popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób: W tym przypadku, oceniając spełnienie tej przesłanki, pomocne są przepisy kodeksu karnego, które wskazują na konkretne przestępstwa, np. zabójstwo, pobicie, groźbę bezprawną. Te przestępstwa muszą być popełnione umyślnie wobec samego spadkodawcy lub osoby mu najbliższej.
- Uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych: Ta przesłanka wymaga oceny konkretnej sytuacji, a każdorazowo wskazuje na szczególną więź łączącą spadkodawcę z daną osobą. Niedopełnianie obowiązków rodzinnych może obejmować zaniedbanie w utrzymaniu kontaktu ze spadkodawcą, niezapewnienie mu odpowiedniej opieki, czy ignorowanie innych obowiązków względem niego.
Wydziedziczenie może nastąpić jedynie poprzez testament. Nie istnieje możliwość wydziedziczenia częściowego, ani z zastrzeżeniem określonego terminu. Jednak warto zaznaczyć, że wydziedziczenie nie jest ostateczne. Spadkodawca może zmienić swoje zdanie, odwołać wydziedziczenie lub sporządzić nowy testament.
Osoba uznająca się za wydziedziczoną i uważająca to za błąd, może dochodzić swoich praw składając pozew o zapłatę zachowku przeciwko innym osobom zobowiązanym do jego zapłaty. Osoba uprawniona do zachowku nie musi udowadniać nieskuteczności wydziedziczenia, to osoby zobowiązane do zapłaty zachowku muszą wykazać, że doszło do skutecznego wydziedziczenia (czyli że zachowek nie przysługuje).
Miejmy na uwadze, że każda sytuacja jest unikalna i złożona, dlatego warto skonsultować się z doświadczonym adwokatem, który pomoże nam dokładnie zrozumieć przepisy prawa i nasze prawa oraz obowiązki w kontekście wydziedziczenia i zachowku.